Het idee lijkt goed, maar is eigenlijk gevaarlijk. Verplichte gemeenschapsdienst zorgt ervoor dat er minder betaald werk is, de kans op gewoon werk wordt niet groter en het is schadelijk voor hun zelfbeeld. Als men werklozen en mensen met een leefloon laat kiezen om vrijwilligerswerk te doen zal dit veel beter zijn voor hun zelfbeeld en vormt dit wel een springplank naar een betaalde job.

Op het eerste gezicht lijkt het idee redelijk en aantrekkelijk: in de Verenigde Staten, Australië en Groot-Brittannië is de ‘workfare’ (work + welfare, of werk gekoppeld aan uitkeringen) al langer van kracht. Ook Nederland laat sinds de Participatiewet van 2014 zijn langdurig werklozen, gehandicapten, bejaarden en bijstandscliënten klussen in ruil voor een uitkering of verzorging. En in België kent het principe ‘voor wat, hoort wat’ in de publieke opinie heel wat bijval. Toch is het idee gevaarlijk, zo blijkt uit het HIVA-onderzoek ‘Chinese vrijwilligers’.

Ten eerste vernietigt verplichte gemeenschapsdienst betaald werk. Minstens een deel van de Chinese vrijwilligers doet tijdens de gemeenschapsdienst werk dat anders door gewone betaalde werkkrachten verricht zou worden. Ten tweede is de kans op gewoon werk na de gemeenschapsdienst niet hoger dan zonder gemeenschapsdienst. Ten derde heeft de gemeenschapsdienst weinig of geen positieve invloed op het zelfbeeld van de betrokkenen. Vaak werkt ze zelfs stigmatiserend. Vooral wanneer de aard van het werk sterk afwijkt van wat de betrokkenen zoeken, werkt dit schadelijk voor hun zelfbeeld en zelfvertrouwen. Wanneer geschoolde krachten gratis beneden hun scholingsniveau aan het werk gezet worden, worden ze opgezadeld met het stigma dat ze geen werk op hun eigen niveau aankunnen en verminderen hun kansen. Soms belet de gemeenschapsdienst hen zelfs om een vorming te volgen of werk te zoeken en dit terwijl vele (kansarme) jongeren dringend een inkomen nodig hebben.

Als werklozen en leefloon gerechtigden de kans krijgen om vrijwilligerswerk te doen, er zelf voor kunnen kiezen en hun vrijwilligerswerk niet de plaats inneemt van betaald werk dan is de kans groot dat zij echt gemotiveerd zullen zijn en dat dit een springplank wordt naar betaalde banen.

Bijdrage door Ides Nicaise

In de pers

Bijstand als labo: ‘Als tweederangsburger worden afgeschilderd, vreet aan mensen’ (Sociaal.net, 15 februari 2022)