Veel vooroordelen over mensen in armoede wekken de indruk dat armoede hun eigen schuld is. Er zijn mensen die zelf niet in armoede leven die vinden dat zij in dezelfde armoedige omstandigheden wél uit de armoede zouden kunnen ontsnappen. Maar dan wordt ervan uitgegaan dat armoede enkel gaat om een geldtekort en slecht budgetteren. Armoede heeft echter veel meer dimensies dan alleen het financiële. Iemand met een goede gezondheid, een positief zelfbeeld, een groot netwerk en een degelijke opleiding kan andere en betere, toekomstgerichte keuzes maken dan iemand die in armoede is opgegroeid.

Niemand kiest voor een leven in de miserie. Mensen in armoede zetten zich op allerlei manieren in om uit de miserie te geraken. Vaak worden hun inspanningen niet gezien, niet op waarde geschat of verkeerd begrepen.

Meer dan alleen een geldtekort

Armoede is meer dan alleen een te laag inkomen; mensen in armoede zijn vaak kort geschoold, werkloos en hebben minder netwerken om op terug te vallen. Een laag inkomen hangt ook vaak samen met gezondheidsproblemen en psychische problemen. Daarnaast hebben Vlaamse kinderen uit arme gezinnen 44% minder kans lid te zijn van een sportclub dan kinderen uit niet- arme gezinnen, blijkt uit het Jaarboek Armoede en Sociale Uistluiting van 2015, 68,7% van de Belgische gezinnen met kinderen in armoede kan zich geen week vakantie weg van huis veroorloven.

Verkeerd koopgedrag?

Mensen in armoede kunnen zich, net als iedereen, eens laten vangen door verkeerd koopgedrag.

Dominant is het idee dat dergelijk falen armoede veroorzaakt. Harvard-econoom Sendhil Mullainathan en Princeton-psycholoog Eldar Shafir wijzen er in hun boek ‘Schaarste’ op dat deze causale redenering net zo goed de andere kant opgaat: armoede is de oorzaak van falen.

In eerste instantie lijkt de ervaring van (financiële) schaarste voordelen op te leveren. Mensen worden alerter en efficiënter, zijn minder geneigd tot achteloosheid en vergissingen. Urgente kwesties eisen alle aandacht op en komen op de voorgrond van de gedachten te staan. Arme mensen blijken daardoor beter in staat te zijn om dergelijke kwesties te managen.

In tweede instantie blijkt hun verscherpte aandacht echter een grote prijs te hebben. Het gevolg is namelijk een tunnelvisie: een eenzijdige concentratie op het ervaren schaarsteprobleem zorgt ervoor dat andere – misschien wel belangrijkere – (langere termijn) doelstellingen en overwegingen verwaarloosd, onderschat of verdrongen worden, ongeacht de consequenties.

Vicieuze cirkel

Wie eenmaal in de armoede of op de grens van armoede terecht komt, gaat meer betalen voor dezelfde diensten. Juist omdat rekeningen niet betaald kunnen worden, volgen boetes en incassoverhogingen, die dezelfde dienst soms wel met 50-100% verhogen. Wie eenmaal in deze vicieuze cirkel terecht komt, heeft grote moeite er uit te komen.

In de pers

Arm zijn is een moeras. Je probeert eruit te kruipen, maar het systeem duwt je steeds weer kopje-onder (De Morgen, 17 oktober 2020)

Speaking of poverty, differently (video) (Olivier De Schutter (VN), 21 december 2020)

De postbode belt altijd twee keer aan (De Standaard, 28 april 2021)

Dominique Van Malder over armoede (Podcast) (Leef, CM-gezondheidsmagazine, 30 jun 2022)

‘Bepaalde politieke partijen doen liever alsof armoede je eigen schuld is’: armoede – experts Bea Cantillon en Ive Marx (De Morgen, 30 november 2022 (+ artikel))

‘De strijd tegen kansarmoede is er net zo goed één tegen individuele verdienste’ (MO* Magazine, 19 december 2022)

Armoede verandert mensen (opinie) (De Standaard, 27 maart 2023 (+ artikel))

Arm of rijk: iedereen doet domme dingen (De Correspondent, 25 april 2023)